Czy małoletni może bez przedstawiciela ustawowego (rodzica) zgłosić się do lekarza?

Katowice, dnia 13 września 2012 r.


INFORMACJA PRAWNA

Dotyczy:    pytań Pana Doktora Rafała Kiełkowskiego dot. możliwości udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom małoletnim po ukończeniu 16 roku życia, w szczególności czy taki małoletni może bez przedstawiciela ustawowego zgłosić się do lekarza oraz czy lekarz ma obowiązek udzielenia świadczeń zdrowotnych czy zasadna jest odmowa przyjęcia małoletniego pacjenta?

Kwestie związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych pacjentom małoletnim, po ukończeniu przez nich 16 lat, regulują 2 akty prawne:
ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej jako ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty) oraz
ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej jako ustawa o prawach pacjenta).

Wymienione przepisy wprowadzają różne rozwiązania w zakresie uzyskania zgody i jej formy, w zależności od rodzaju świadczeń zdrowotnych, które mają zostać udzielone pacjentowi.

Zgodnie z przepisem art. 32 ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Jeżeli pacjent jest małoletni wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe - zezwolenie sądu opiekuńczego. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego zgoda. Jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania małoletniego zgodę na przeprowadzenie badania może wyrazić także opiekun faktyczny.

Jeżeli jednak małoletni, który ukończył 16 lat, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.

Zgoda przedstawiciela ustawowego może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym.

W przypadku pacjenta małoletniego, który nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić do udzielania dalszych świadczeń zdrowotnych dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.

Niezależnie od powyższego, lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy. Wymienione okoliczności podlegają odnotowaniu w dokumentacji medycznej pacjenta.

Przyjmuje się, że badanie to podstawowa forma czynności lekarskich, dokonywana poprzez pobieżne oględziny ciała, badanie palpacyjne, osłuchanie. Co do zasady wskazuje się, że obejmuje czynności rutynowe i niestwarzające ryzyka, które przeprowadzone są przez lekarza w celu ustalenia stanu zdrowia pacjenta, decydując często o dalszych działaniach. 

Pod pojęciem "innych świadczeń zdrowotnych" należy rozumieć działania, które stwarzają dla pacjenta zwykłe ryzyko.


W przypadku wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodnie z przepisem art. 43 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz  musi uzyskać pisemną zgodę pacjenta. W przypadku pacjenta małoletniego wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe - po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego pisemna zgoda.

Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego nie zgadza się na wykonanie przez lekarza w/w czynności, które są niezbędne dla usunięcia niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Lekarz może wykonać wymienione czynności bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy.

O okolicznościach związanych z uzyskaniem zgody przedstawiciela ustawowego, zezwolenia sądu opiekuńczego lub konieczności podjęcia działań bez zgody, lekarz informuje pacjenta oraz jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy, a także dokonuje odpowiedniej adnotacji wraz z uzasadnieniem w dokumentacji medycznej.


Podobne rozwiązania w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom małoletnim, którzy ukończyli 16 lat, przewiduje ustawa o prawach pacjenta.

Zgodnie z przepisem art. 17 ustawy o prawach pacjenta, pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego ma prawo do wyrażenia zgody, o której mowa w ust. 1. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli.

Podobnie, jak w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty, uregulowano kwestię zgody na zabieg operacyjny i zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta.


Mając na uwadze powyższe rozwiązania, wskazać należy, że do udzielanie świadczeń zdrowotnych pacjentowi małoletniemu, który ukończył szesnaście lat (a nie ukończył osiemnastu lat), wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego oraz małoletniego pacjenta. Dodatkowa zgoda samego małoletniego jest konieczną przesłanką podjęcia czynności medycznych dotyczących zarówno badań lub udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, jak i zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko W przypadku zwykłego badania zgodę może wyrazić również opiekun faktyczny (zamiast przedstawiciela ustawowego). Wyjątkowo, jeżeli pacjent jest małoletni, a nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić do udzielania dalszych świadczeń zdrowotnych dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.

Biorąc pod uwagę konieczność uzyskania podwójnej zgody, tj. przedstawiciela ustawowego małoletniego (lub wyjątkowo – w niektórych sytuacjach opiekuna faktycznego) i samego małoletniego, który ukończył 16 lat, konieczna jest obecność przedstawiciela ustawowego przy zgłaszaniu się w/w małoletniego do lekarza. Zasadna będzie odmowa przyjęcia takiego pacjenta, o ile nie zachodzą okoliczności, w których zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.



Katarzyna Różycka
Aplikant radcowski
Kancelaria Radców Prawnych Niczpan, Trefon, Prasałek s.c.